W filmie „Strefa interesów" Jonathana Glazera wciela się pani w Hedwig, żonę komendanta Auschwitz Rudolfa Hössa. To kobieta, którą cieszy porządny dom, duży ogród i piękna okolica, których wreszcie się dochrapała. Zamyka oczy na to, co dzieje się za murem, do którego przylega posiadłość – murem obozu zagłady Auschwitz. Czy udało się pani w jakikolwiek sposób zrozumieć tę bohaterkę?

Przede wszystkim nie chcę nazywać jej bohaterką. Nigdy tego nie zrobię. Czułam, że jest obiektem śledztwa, które usiłujemy przeprowadzić. To śledztwo dotyczące ignorancji i emocjonalnego chłodu. Śledztwo, które ma na celu wyjaśnić, jak takie życie, które wybrała Hedwig, jest możliwe. I czy przypadkiem my dziś nie robimy dokładnie tego samego, czy dla świętego spokoju nie odwracamy oczu od cierpienia innych. To również śledztwo, które być może mogłoby dać odpowiedź, jak przeciwdziałać takim postawom, takiemu złu.

Jeśli chodzi o Hedwig, nigdy nie próbowałam nawet jej polubić. I nie starałam się odnaleźć podobieństw między nami. Oczywiście jest język ciała, którego mogłam użyć, obdarować ją ciałem, które doświadczyło ciężkiej pracy w ogrodzie i na polu, kilku porodów, braku odpowiedniej opieki zdrowotnej. Ale grając ją, doświadczyłam bycia osobą niezdolną do odczuwania rzeczy, bycia osobą odrętwiałą emocjonalnie. Z jakiego powodu taka była – w to nie wnikałam. Nasze śledztwo ma bardziej charakter filozoficzny i polityczny niż psychologiczny. Ale miałam wrażenie, że jest w niej jakaś pustka, której nie da się niczym wypełnić – nie wypełni jej piękny ogród ani kolekcjonowanie futer i jedwabnej bielizny po więźniarkach Auschwitz.

​

Ale de facto dość łatwo zrozumieć jej pragnienie, by mieć dom z ogrodem, poczucie bezpieczeństwa, przestrzeń do życia. Czy i my nie mamy takich pragnień? To właśnie źródło horroru w tym filmie.

Tak, sądzę, że taka właśnie była intencja Jonathana Glazera – abyśmy poczuli dyskomfort, oglądając rodzinę Hössów. Byśmy pomyśleli z przerażeniem: ich pragnienia nie są tak bardzo inne od tego, czego i ja pragnę. I czy naprawdę każdego dnia zastanawiam się, co jest niezbędne, bym mogła żyć na wymarzonym poziomie? Kto cierpi z powodu decyzji, które podejmuję? Czyim kosztem spełniam te marzenia?

​

Czy to było dla pani istotne, że kręciliście film w pobliżu obozu koncentracyjnego Auschwitz – nie w samym domu Hössów, ale blisko?

Cieszę się, że nie kręciliśmy w prawdziwym domu Hössów – dla mnie to byłoby jakieś niestosowne przekroczenie. Sama bliskość była wystarczająca. Oświęcim to bardzo wyjątkowe miejsce. Uderzyło mnie to, jak niesłychanie mili byli jego mieszkańcy dla naszej ekipy. Jako Niemka nie spodziewałam się tak ciepłego, życzliwego przyjęcia i na zawsze zachowam wspomnienie tego w swoim sercu. Ludzie byli wobec nas bardzo delikatni, spotkaliśmy się z szacunkiem. To całe małe miasto połączone jest z przerażającą zbrodnią

i z cierpieniem, jakie z niej wynikło. To cierpienie jest tam nadal obecne, wyczuwalne. W oczywisty sposób to miało na nas wpływ, przenikało nas, myślę, że zupełnie inaczej przebiegałaby praca w studiu filmowym. Nawet fakt, że ciągle słyszałam wokół siebie język polski, sprawiał, że czułam autentyczność tej historii, że wydarzyła się właśnie tu. Myślę, że Jonathan podjął bardzo mądrą decyzję, kręcąc film w Oświęcimiu.

​

Proszę mi wybaczyć, jeśli to pytanie jest nietaktowne, ale czy to, że pani jest Niemką, ma znaczenie? Czy grając tę rolę, czuła się pani obciążona jakimś poczuciem winy za przodków?

Ależ oczywiście! Odczułam coś, co nazwałabym właśnie poczuciem winy kolejnego pokolenia, i chciałam się z tym zmierzyć. Znam Niemców, którzy nie chcą żyć z tym poczuciem winy, odrzucają je, byle się nie mierzyć z bólem, który z niego wynika. Wolą udawać, że nie było i nie ma problemu.

Ja czuję ten ból i mam to poczucie winy. Dla mnie to są sprawy, których nie można odrzucać, którym nie możemy zaprzeczać. To sprawy, z którymi trzeba stanąć twarzą w twarz. I to nie jest jakieś heroiczne zachowanie, nie chcę sprawiać wrażenia, że robię coś odważnego. Pamiętam rozmowę z producentami na początku zdjęć do filmu. Usłyszałam, że robimy coś bardzo odważnego. „Przestań!" – powiedziałam. „Ja nie robię nic odważnego. To wy musicie być odważni, by ochronić nas przed popełnieniem błędów". Bo to, co robiliśmy, pokazując Zagładę od strony sprawców, nie pokazując zupełnie cierpienia ludzi, którzy tu byli torturowani i zmarli, było bardzo ryzykowne. To jasne, że taka próba może się skończyć katastrofą. Moglibyśmy włożyć te nazistowskie kostiumy i poczuć się w nich heroicznie, wyglądać heroicznie, bo te mundury miały dawać poczucie siły, poczucie, że nic ci nie jest w stanie zagrozić, bo jesteś herosem.

​

Rozumiem, że ten lęk wynika nie tylko z tego, że moglibyście tę historię źle przedstawić, ale też że mogłaby być również opacznie interpretowana.

Tak, właśnie takie było niebezpieczeństwo – że ludzie, którzy nie wiedzą nic o Holocauście, obejrzą nasz film i pomyślą: przecież ci ludzie nie robili nic złego. Bo tego, co dzieje się za murem, nie widzimy w filmie. Istniało ryzyko, że ktoś taki może poczuć więź

z postaciami, które przedstawiamy, może chcieć ich bronić, sympatyzować z nimi. I my, aktorzy, wiele naturalnych impulsów przy budowaniu postaci musieliśmy odłożyć na bok. Uważam, że decyzja, którą Jonathan podjął wraz z operatorem Łukaszem Żalem, by nie pokazywać żadnych zmanipulowanych kadrów, żadnych zbliżeń, by nic nie upiększać światłem, nie zmiękczać makijażem, była bardzo ważna. Bo każda z tych rzeczy mogłaby sprawić, że postacie byłyby postrzegane jako bohaterowie i bohaterki – słowo, którego pani użyła, a które jest tu nieadekwatne. Ale oczywiście, gdy zaczyna się kręcić film, nie można mieć pewności, że to się uda. Nie wiadomo, jak widzowie film odbiorą, jaką dyskusję wywoła.

​

Często słyszymy od aktorów, że nie chcą oceniać postaci, które grają. A pani?

Och, wręcz przeciwnie. Bardzo chcę ją oceniać. Chcę ich oboje osądzać. Oczywiście, że mamy prawo to robić. Nawet musimy to robić. Nie można pozostać obojętnym w obliczu faszyzmu. Naprawdę nie można. Jeśli nie wyrażasz sprzeciwu wobec faszyzmu, to go wspierasz. To sytuacja, która wymaga tego, by zabrać głos.

​

Gdy przyjmowała pani nagrodę dla najlepszej aktorki europejskiej podczas gali Europejskich Nagród Filmowych, mówiła pani, że aktorzy i aktorki nie występują w próżni – że sytuacja na świecie ma wpływ na sztukę. Poprosiła pani widzów o minutę ciszy

w intencji pokoju. Powiedziała pani, że zbyt rzadko myślimy o pokoju i zbyt rzadko go sobie wyobrażamy.

„Wyobraź sobie pokój" to myśl Yoko Ono, którą przekazuje w swojej sztuce. Wierzę, że nasze myśli kształtują świat, w którym żyjemy. Ciągle ostatnio słyszymy wiadomości o kolejnej wojnie i kolejnym bombardowaniu, o dzieciach z amputowanymi kończynami

i o cierpieniu tak wielu ludzi. Tych wiadomości jest w tej chwili tak wiele, że stają się dla nas białym szumem, przestają do nas docierać. To przecież nie jest normalne, żebyśmy zobojętnieli na takie wieści. Taka obojętność to horror. A wydaje mi się, że zaczęliśmy być obojętni na całe to cierpienie. Zdałam sobie sprawę, że od dłuższego czasu nie mam w głowie obrazu tego, jak by to było żyć w pokoju na ziemi. Straciłam nawet samo wyobrażenie o tym. A w chwili, w której zaczęłam sobie ten pokój wyobrażać, natychmiast poczułam zmianę w ciele, nawet jeśli nie na długo, to na chwilę, co sprawiło, że moje interakcje z ludźmi były inne. Nie chcę pozostawać w tym ciągłym stanie terroru, przerażenia. Wyobraźmy sobie pokój. Myślę, że jest w tym odwaga – nie z mojej strony, lecz ze strony ludzkości – by mówić: „Chwila! Zatrzymajmy się. A może możemy wyobrazić sobie inny świat, nie zgodzić się na to, co jest? Może to nie jest los zesłany przez Boga, lecz wynik ludzkich decyzji i może jesteśmy w stanie podjąć inne decyzje?". Nie chcę akceptować tego cierpienia, tego bólu.

​

Czy postrzega pani „Strefę interesów" jako film propokojowy? Jako ostrzeżenie dla nas?

Jonathan Glazer użył właśnie tego słowa, mówiąc o tym filmie: ostrzeżenie. I ja również tak ten film postrzegam. Tak jak powiedziałam wcześniej – bycie faszystą jest kwestią wyboru. Nie rodzimy się z takimi poglądami. To nie jest coś, co ci się przydarza nagle. To coś, na co się decydujesz. Podejmujesz decyzję, że wykluczysz część ludzi, że przestaniesz być łagodny, rozumiejący, że będziesz samolubny, że będziesz uważał się za lepszego niż inni, ważniejszego, kogoś, komu więcej się należy. Dziś widzimy znów, jak faszyzm próbuje wzrastać, i musimy to powstrzymać. Są ludzie, którzy uważają, że wykluczanie, przemoc mogą prowadzić do zbudowania lepszego świata. Chcę podkreślić: wykluczanie zawsze prowadzi do przemocy. Nie ma innej drogi. Myślę, że nasz film bardzo dobrze pokazuje, iż wykluczający inność sposób myślenia prowadzi do wojny i śmierci.

​

W filmie widać mur, który dzieli dwa światy. Mur obozu koncentracyjnego. Dziś żyjemy w świecie pełnym murów i powstają nowe. Myślała pani, patrząc na tamten mur, o dzisiejszych murach i płotach kolczastych?

Tak. Dużo o tym rozmawialiśmy. Dzielimy świat: to nasza strona, a to wasza. To prowadzi do cierpienia, przemocy, śmierci. Często myślę – jednocześnie napominając się, że ta myśl jest nieodpowiednia, ale jednak w to wierzę – że im więcej różnorodnych ludzi

i opinii jest w naszym życiu, tym bardziej jest ono pełne pokoju. Po prostu nie umiem myśleć i wierzyć inaczej.

​

​